Femke Halsema was zich sterk bewust van de voorbeeldfunctie die ze als politicus vervulde.
Het was niet helemaal onverwacht dat Femke Halsema vrijdag haar afscheid aankondigde. GroenLinksers wisten immers al dat dit haar laatste termijn was, en zij mochten er van uitgaan dat ze het tijdstip van terugtreden wijs zou kiezen. Dat heeft ze gedaan.
Met Femke Halsema verliest GroenLinks een leider die inhoudelijk misschien af en toe iets te ver voorop liep. Dat was mogelijk door haar politieke stijl, en door de partijcultuur. In een interview zaterdag zei Halsema: „Wij kennen nauwelijks fractiediscipline, wel loyaliteit en vriendschap”. Dat is tekenend.
Op 15 november 2002 nam ze plotseling het stokje over van Paul Rosenmöller, die de politiek verliet na maanden van aantijgingen (’de kogel kwam van links’) en zelfs bedreigingen. Halsema moest direct campagne voeren voor de Kamer-verkiezingen van 22 januari 2003. Twee weken later werd ze op het partijcongres met algemene stemmen gekozen tot lijsttrekker. Ze had de kerstvakantie om zich in te werken. Er volgde een korte, heftige campagne, waarin ze constant óf op tv was óf in het land.
GroenLinks verloor twee zetels, maar ze werd op de uitslagenavond desondanks hartstochtelijk toegejuicht. Met de volharding die Halsema toen tentoonspreidde, had zij de basis gelegd voor een gevoelsmatige band met de partij en voor een sterk leiderschap. Dat verklaart ook waarom de partij ondanks veel discussie achter haar bleef staan, ook als ze later wel eens voor de troepen uit liep of soms tactische keuzes maakte waar niet iedereen het mee eens was.
Wat Halsema uitzonderlijk maakte, was dat ze als politicus even gevoelsmatig als intellectueel was. Dat maakte haar eerlijk en authentiek. Halsema bleef onbevangen en weigerde cynisch te worden.
In debatten kon ze instrumenteel woedend zijn. En net zoals ze zichzelf niet verloor in gevoelens, verloor ze zichzelf ook niet in overmatig intellectualisme.
Met haar essays over de rechtsstaat, religie en sociaal-economische onderwerpen hoefde je het niet eens te zijn, maar ze waren helder en trefzeker geformuleerd. In beide, passie en intellect, is Halsema zeer uitgesproken – maar beheerst. En door van het begin af aan haar eigen stijl te volgen, wist ze een aantal vanzelfsprekendheden – over leiderschap, over feminisme, en over links – te doorbreken.
Halsema was zich bovendien sterk bewust van de voorbeeldfunctie die ze als politicus vervulde. Ze stelde zichzelf hoge eisen, maar was tegelijkertijd zeer benaderbaar – zo heeft ze op Twitter met afstand de meeste volgers van alle Nederlandse politici. Dat heeft haar invloedssfeer groter gemaakt dan alleen de GroenLinks-achterban.
Andersom is GroenLinks een van de weinige partijen die dat ook van haar vertegenwoordigers verwacht. De partij verwacht niet alleen integriteit en fatsoen, maar vooral goed onderbouwde meningen van haar politici. In die zin is GroenLinks in essentie een anti-populistische partij, wars van kretologie.
Voor opvolger Jolande Sap is de standaard gezet. De uitdagingen zijn groot. Naast de kwestie van de klimaatverandering is er de sociaal-economische crisis. Hoe zorgen we ervoor dat iedereen sociaal-economisch en maatschappelijk mee kan blijven doen?
Halsema heeft de basis gelegd door participatie tot uitgangspunt van sociale zekerheid te maken, in plaats van inkomenszekerheid en dat heeft ze stevig bevochten. Als econoom is Sap uitstekend gepositioneerd om dit punt verder uit te werken.
Minstens zo belangrijk bovendien is dat GroenLinks inmiddels overduidelijk klaar is om te regeren. Daardoor is de partij minder kwetsbaar voor de zuigkracht van de PvdA. Dus wie weet, op termijn zou GroenLinks wel eens de koppositie op links kunnen innemen.